تغییرات جمعیتی در ایران از افزایش سن ازدواج تا مساله مهاجران
به گزارش بلاگ سان، در طرح مباحث در ارتباط با جمعیت و بررسی اثرگذاری قوانین آن باید تحولات جمعیتی و عوامل مربوطه برای برنامه ریزی ها و سیاستگذاری ها مورد توجه قرار گیرد.
خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ در طرح مباحث در ارتباط با جمعیت وقتی می خواهیم اثرگذاری قوانین حوزه خانواده و جمعیت را بررسی نماییم، باید از تحولات جامعه آگاهی داشته باشیم. در سالهای اخیر توصیف هایی که در این حوزه شده به طور عمده متمرکز بر تحولات جمعیتی بوده که به طور عمده بر ساختار سنی و تحت عنوان گذار اول جمعیت شناختی متمرکز بوده است.
علی اکبر محزون کارشناس آمار و پژوهشگر حوزه جمعیت در گفتگو با خبرنگار مهر به تشریح گذارها و تحولات جمعیتی و عوامل به وجود آمدن آنها پرداخت و اظهار داشت: گذار اول جمعیت شناختی روی همان موضوعات تغییرات ساختار سنی رشد و حجم جمعیت تمرکز می کند که یک کشور باید برای برنامه ریزی در جامعه متوجه آن باشد. یعنی روندی که نشان داده است رشد جمعیت بسمت افزایش یا کاهش رفته است. ساختار سنی جمعیت مساله مهمی است که نشان داده است جمعیت یک جامعه، جوان، میانسال یا سالمند است و هر کدام از این ها اقتضائات خاص خویش را دارند.
وی اضافه کرد: در قانون پشتیبانی از خانواده و جوانی جمعیت، بحث خانواده در اولویت قرار گرفت و حتی در نامگذاری روی خانواده تاکید گردید. اما در ادامه روی جوانی جمعیت تمرکز شد و ساختار سنی جمعیت مورد توجه قرار گرفت، این که ما چه نماییم که جامعه ما همواره جوان بماند. جوان نیروی محرکه جامعه است و در بیانیه گام دوم انقلاب هم رهبر معظم انقلاب بر این امر تأکید داشتند و در خیلی از اسناد بین المللی و فرابخشی داخلی ما آمده است.
تغییرات در ساختار خانواده در گذار دوم جمعیت شناختی
محزون ضمن اشاره به این که مبحث جوان سازی و جوان نگه داشتن جامعه از درجه اهمیت بالایی برخوردار می باشد اظهار داشت: این موضع با همه ضرورتش کافی نیست. چونکه در سالهای گذشته اساساً خانواده ایرانی به مفهوم واقعی خودش در جامعه ما گرفتار گذار و تحول شده است. این گذار تحت عنوان نظریه دوم جمعیت شناختی مطرح است که به طور عمده روی بحث خانواده متمرکز است. خاستگاه این نظریه جامعه غربی است و ما با علم به این مورد و آگاهی در مورد آن صحبت می نماییم و به جامعه خود ارتباط می دهیم. بنابراین همه چیز این نظریه متناسب جامعه ما نیست.
وی همینطور اظهار داشت: در غرب تغییرات مرتبط با ایجاد خانواده، باروری، رفتارهای شریکی و حتی ازدواج های خارج از چهارچوب را تحت عنوان نظریه خانواده مطرح می کنند اما ما متناسب با بحث بومی خودمان سخن می گوئیم. نشانه ها و عواملی برای این گذار شناسایی شده که افزایش فردگرایی و استقلال فردی یا بعضاً کمرنگ شدن نقش دین را میتوان نام برد. از علائم تجربی آن میتوان به ۸ مورد اشاره نمود. افزایش سن ازدواج بعنوان یکی از نخستین نشانه ها مطرح است که در کشور خودمان هم شاهد آن هستیم.
محزون در مورد آمارهای افزایش سن ازدواج در ایران اظهار داشت: ما در حوزه افزایش سن ازدواج دهه های مختلف را با هم مقایسه کردیم و دیدیم که در آخرین سرشماری ما میانگین سن ازدواج تقریبا به حدود بین ۲۷ تا ۲۸ سال برای آقایان و حدوداً ۲۳ تا ۲۴ سال برای خانم ها افزایش یافت. این یک روند افزایشی بوده که در سالهای مختلف طی شده و به اینجا رسید.
میانگین سن ازدواج تقریبا به حدود بین ۲۷ تا ۲۸ سال برای آقایان و حدوداً ۲۳ تا ۲۴ سال برای خانم ها افزایش پیدا کرد
این کارشناس آمار و پژوهشگر حوزه جمعیت در ادامه اظهار نمود: اما این روند در کل کشور هم یکسان اتفاق نیفتاده است. مثلا در سرشماری سال ۱۳۵۵، میانگین سن ازدواج آقایان ۲۴.۱ سال و برای خانم ها ۱۹.۷ سال بود. در آخرین سرشماری مرکز آمار ایران میانگین سن ازدواج ۲۷.۴ سال برای آقایان و ۲۳ سال برای خانم ها بود. همین عدد که میانگین کل کشور بود، در کلان شهرها به مراتب متفاوت تر بود. در تهران میانگین سن ازدواج برای آقایان ۲۹.۶ و خانم ها ۲۵.۷ یعنی دو سال خورده بالاتر از متوسط کشوری بود. در کلان شهر کرج آقایان ۲۹ سال و خانم ها ۲۵ سال و در شیراز ۲۹.۶ و ۲۵.۶ بود. در کلان شهر های کشور ما فقط مشهد و قم هستند که از متوسط کشوری پایین ترند. مشهد در آخرین سرشماری ۲۶.۵ سال و برای خانم ها ۲۲.۳ بوده، قم هم ۲۶.۴ برای آقایان ۲۲ سال که هر دو از متوسط کشور پایین تر بود.
وی اضافه کرد: در مناطق ۲۲ گانه شهر تهران میانگین سن ازدواج به طور عمده در مناطق ۱، ۲، ۳ و ۶ میانگین ازدواج هم برای آقایان و هم برای خانم ها بیشترین میزان است. یعنی هر چقدر مقدمات ازدواج به لحاظ اقتصادی و معیشتی فراهم باشد باز هم دلایل دیگری در این امر دخیل است. فردگرایی و حس استقلال فردی می تواند از عوامل آن باشد که میل و رغبت به ازدواج کمتر است.
وی در مورد علت این تفاوت ها بیان نمود: تغییرات سبک زندگی مثل شهرنشینی، تحصیلات و عوامل مختلفی مانند فراهم نشدن پیش نیازهای یک ازدواج، عدم شناخت و اعتماد کافی و غیره از عوامل این اتفاق هستند. امروز بسیاری از موضوعات سنتی عوض شده و بشکل مدرن تر در آمده است. این شکل مدرن تر سبک های زندگی را تحت تاثیر قرار داده بگونه ای که حتی بر شناخت شهروندان نسبت به هم تاثیر گذاشته است. اما هرچه جامعه از شکل سنتی خود فاصله نگرفته باشد، سبک زندگی و حتی شناخت ها و مقدمات یک ازدواج فراهم تر است.
محزون در ادامه نشانه های دیگر را شرح داد و اظهار داشت: نشانه بعدی کاهش فرزندآوری است. افزایش سقط جنین در گذشته مورد پذیرش عده ای نبود. اما با وجود این که آمار و ارقام رسمی ما گویای همه حقیقت نیست، مطالعاتی که مبتنی بر مدلهای اندازه گیری شاخصها است نشان داده است که سالانه حدود ۳۸۰ الی ۳۹۰ هزار سقط در کشورمان اتفاق می افتد.
مطالعات نشان داده است که سالانه حدود ۳۸۰ الی ۳۹۰ هزار سقط در کشورمان اتفاق می افتد
وی همینطور اظهار داشت: از دیگر نشانه ها بالا رفتن نرخ طلاق است. نرخ طلاق یعنی میزان طلاق در یک سال به نسبت جامعه در معرض طلاق که افزوده شده است. مبحث بعدی کاهش باروری است. در دهه ۶۰ نرخ تولد در خانواده های ما ما بین ۶ تا ۷ فرزند بود و نرخ باروری ۶.۵ درنظر گرفته می شد. امروز می بینیم می شد که نرخ باروری ایرانیان ۱.۶۵ است و زیر سطح جایگزینی است.
محزون افزود: نشانه بعدی کوچک شدن بعد خانوار است. در دهه گذشته بالای ۵ نفر بطور میانگین در هر خانواده داشتیم. هم اکنون حدود ۲.۳ نفر در هر خانواده زندگی می کنند.
زندگی های نامتعارف ذیل عنوان خانواده
محزون با ذکر این نکته که نشانه بعدی تا حدی چالش برانگیز است بیان نمود: این نشانه هنجارشدن هم باشی است که خاستگاه آن در غرب است و کاملا قابل تعمیم به جامعه ما نیست. اما نشانه های آن در جامعه ما هم دیده می شود.
وی اضافه کرد: این هم باشی یا هم خانگی و زندگی بدون ازدواج زیر یک سقف در کشورهای غربی شایع است. در مطالعه ای در آمریکا آمده بود که آمار این مساله به حدود ۴۸ درصد هم رسیده است. ازدواج هایی که با هم باشی شروع می شد و حتی تا پنج سال هم ادامه پیدا می کند و دو نفر بعد تصمیم می گرفتند که با هم ازدواج رسمی انجام بدهند یا نه.
وی افزود: نکته چالش برانگیز بعدی هم بحث افزایش فرزندان خارج از ازدواج در غرب است و گفتیم از آنجاییکه خاستگاه نظریه غرب بوده است قابل تعمیم نیست اما نباید نادیده گرفته شود. این اتفاق در ادامه رفتارهای شریکی و خارج از چهارچوب اتفاق می افتد که امکان دارد شواهدی برای آن در جامعه ما وجود داشته باشد.
محزون اظهار نمود: پس ما وارد گذار جمعیتی دوم شده ایم گذار اول بحث ساختار سنی جمعیت بود که از آن مرحله و گذار عبور کرده ایم. چرا می گوئیم بحث مشوق های ازدواج در مواردی جواب نمی دهد؟ چون مبحث ازدواج و فکر کردن به فرزنددار شدن بر اثر تغییر نگرش ها تغییر یافته است. ازاین رو افزایش سن ازدواج، سقط جنین، افزایش نرخ طلاق، تأخیر در فرزندآوری، کاهش نرخ باروری، کوچک شدن بعد خانواده، هنجار شدن هم باشی و فرزندان خارج از ازدواج، هشت نشانه گذار دوم جمعیت شناختی است که امروزه در جامعه ما هم شیوع دارد.
مهاجرت به داخل و خارج کشور از عوامل اصلی گذار سوم جمعیت
محزون در مورد گذار سوم جمعیت شناختی بیان نمود: گذار سوم جمعیت شناختی که آن هم نشانه هایی در کشور ما دارد، بحث مهاجرت به داخل یا به خارج است. این ها نشان داده است که در مباحث جمعیت در کشور تغییر پارادایم اتفاق افتاده است پس نوع نگاه، نگرش ها و نوع تصمیمات هم متناسب با آن باید تغییر پیدا کند.
وی اضافه کرد: بر این اساس مثلا در کشورهای اروپایی بحث مهاجرت و اثرات آن بر جمعیت، سیاستهای جذب مهاجران را مشخص می کند. این مورد در کشور ما هم هست و حتی برعکس آنرا داریم. کسانیکه از کشور خارج می شوند نخبگان، سایر ساکنین، مبحث اتباع و غیره مطرح است که نیازمند سیاستگذاری در زمینه جمعیت است.
نرخ باروری فقط در جمعیت ایرانی ۱.۶۵ بوده با جمعیت اتباع حدود ۱.۷۴ ارزیابی شده است و جمعیت اتباع تاثیر خودش را در نرخ باروری ما گذاشته است
محزون در مورد مهاجرت به داخل ایران و مبحث اتباع اظهار داشت: کشورهای دیگر در این حوزه گزینش های گوناگونی دارند اما ما هیچ گزینشی نداریم و صرفا بحث مجوز دادن است. در حالیکه باید رصد درستی در این حوزه صورت گیرد. بعنوان مثال نرخ باروری فقط در جمعیت ایرانی ۱.۶۵ بوده با جمعیت اتباع حدود ۱.۷۴ ارزیابی شده است. ازاین رو جمعیت اتباع تاثیر خودش را در نرخ باروری ما گذاشته است.
وی در انتها تصریح کرد: گذارهای جمعیتی توالی به معنای منقطع ندارند و با هم هم پوشانی و اشتراک زمانی دارند. یعنی در اواخر گذار اول، گذار دوم شروع شده و هم زمان با گذار دوم، گذار سوم شکل گرفته است. در گذشته وقتی از بعضی از این نشانه ها سخن می گفتیم می گفتند صحبت از این موضوعات در ایران زود است. ما می گفتیم نشانه های آن هست و باید به آن توجه گردد ولی برخی از جامعه شناسان قبول نمی کردند.
این پست بلاگ سان را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین پستهای مرتبط
نظرات کاربران بلاگ سان در مورد این مطلب